Αυτοκτονία – Ποίοι είναι οι λόγοι που οδηγούν τους ανθρώπους σε αυτό το ψυχολογικό αδιέξοδο;

ΓΡΑΦΕΙ Η ΙΝΤΑ ΕΛΙΑΟΥ Συμβουλευτική Ψυχολόγος (BSc, MSc, PGDip. ΜΑ.)


· Τι είναι ο Αυτοκτονικός Ιδεασμός;

Ο «αυτοκτονικός ιδεασμός» είναι οι σκέψεις αυτοκτονίας. Είναι οι σκέψεις ενός ανθρώπου που αφορούν τον τρόπο που μπορεί το άτομο αυτό να ικανοποιήσει μια εσωτερική του επιθυμία που εκείνη την περίοδο πρόκειται για την επιθυμία του, για κάποιο ή κάποιους λόγους, να δώσει τέλος στη ζωή του.



Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως υπάρχουν πολλοί τύποι αυτοκτονίας όπως:

1. Η ατομική αυτοκτονία όπου κάποιος αποφασίζει μόνος του και μόνος του θέτει τέλος στη ζωή του.

2. Η ευθανασία (ή επιβοηθούμενη αυτοκτονία) όπου κάποιο άλλο άτομο π.χ. ένας γιατρός αναλαμβάνει να βοηθήσει το άτομο, συνήθως ασθενή σε τελικό στάδιο, να πεθάνει.

3. Δολοφονία-αυτοκτονία όπου κάποιος πριν αυτοκτονήσει ή ταυτόχρονα σκοτώνει κάποιον/ους άλλον/ους.

4. Επίθεση αυτοκτονίας όπου κάποιος γίνεται κινητή βόμβα και αυτοκτονεί δολοφονώντας άλλους.

5. Μαζική αυτοκτονία όπου πολλά άτομα μαζί μέλη μιας ομάδας αυτοκτονούν.

6. Διπλή αυτοκτονία όπου συνήθως ζευγάρια αποφασίζουν να πεθάνουν μαζί.





Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις συνήθως υπάρχουν σκέψεις αυτοκτονίας (αυτοκτονικός ιδεασμός) πριν την ολοκλήρωσή τους. Παρόλα αυτά, εδώ θα αναφερόμαστε στην πρώτη περίπτωση όπου ένα άτομο επιχειρεί να θέσει μόνο του τέλος στη ζωή του, καθώς είναι η συχνότερη μορφή που συναντάται στις μέρες μας.

Οι σκέψεις αυτοκτονίας τώρα, μπορεί να είναι μια απλή, ασαφής και ακαθόριστη σκέψη του τύπου «να πεθαίνω να γλιτώσω» χωρίς να υπάρχει συνέχεια, ή μπορεί οι σκέψεις αυτές να παίρνουν τη μορφή συγκεκριμένου σχεδίου αυτοκτονίας όπου και τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά.


Περίπου 1 εκ. άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο παγκοσμίως ενώ περίπου 15 εκ. πραγματοποιούν απόπειρα αυτοκτονίας. Αυτό σημαίνει πως όποιος σκέφτεται ή επιχειρεί να αυτοκτονήσει δε σημαίνει πως θέλει να πεθάνει. Πολλές φορές μια τέτοια αυτοκαταστροφική πράξη όπως άλλωστε και η υπερβολική χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών ή αυτοτραυματισμών και άλλες αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, συνιστούν κραυγή και έκκληση του ατόμου για βοήθεια.









· Γιατί υπάρχει τόσο μεγάλη αύξηση στο ποσοστό των αυτοκτονιών τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή; Οι μεγάλες αλλαγές στη ζωή αποτελούν παράγοντες υψηλού κινδύνου για τον αυτοκτονικό ιδεασμό;



Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να αναλογιστούμε γιατί αυτοκτονούν οι άνθρωποι γενικά. Θα ήταν εύκολο και απλό να λέγαμε πως η αιτία των αυτοκτονιών είναι η οικονομική κρίση. Κάτι φυσικά που σημαίνει πως δεν θα έπρεπε να υπάρχουν αυτοκτονίες πριν από αυτή αλλά ούτε και μετά. Η πραγματικότητα μας λέει άλλα. Οι άνθρωποι αυτοκτονούσαν και παλιά όπως και θα αυτοκτονούν στο μέλλον.



Αρχικά λοιπόν θα πρέπει να σταματήσουμε να αναζητούμε σε ό,τι μας συμβαίνει τη μία και μοναδική αιτία. Τα αίτια της αυτοκτονίας όπως και των περισσότερων φαινομένων που συναντάμε στη ζωή, είναι πολλά και τις περισσότερες φορές περίπλοκα. Ποτέ δεν είναι τα ίδια ακόμα και για δύο μόνο ανθρώπους. Κάθε περίπτωση έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και επομένως θα πρέπει να εξετάζεται ξεχωριστά. Μερικοί μονάχα από τους παράγοντες που φαίνεται να οδηγούν κάποιους στην αυτοκτονία είναι:

Ψυχολογικοί παράγοντες: έρευνες δείχνουν πως αυτοί που αυτοκτονούν τις περισσότερες φορές πάσχουν από κάποια διαταραχή όπως κατάθλιψη, διπολική ψύχωση, σχιζοφρένια κ.α.

Βιολογικοί παράγοντες: Γενετικοί παράγοντες συντελούν στην εμφάνιση διαταραχών που σχετίζονται με την αυτοκτονική συμπεριφορά αλλά και άλλοι βιολογικοί παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν όπως κάποια χρόνια, ανίατη ασθένεια.

Κοινωνικοί παράγοντες: Οικογενειακό ιστορικό βίας και κακοποίησης, οικογενειακές σχέσεις και προσδοκίες, κοινωνικό δίκτυο υποστήριξης, κοινωνικός αποκλεισμός και διάκριση, φτώχεια, ανεργία, τα πρότυπα και η επιβράβευση του μιμητισμού αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών στα ΜΜΕ.

Άλλοι παράγοντες κινδύνου οι οποίοι μπορεί να επιβαρύνουν κάποιον ή

κάποιους από τους προαναφερόμενους παράγοντες είναι:



Υπερβολική χρήση αλκοόλ, χρήση ναρκωτικών, οικογενειακό ιστορικό αυτοκτονίας, κατοχή όπλου, θέματα με το νόμο, σωματική δυσμορφία, αναγκαστική αλλαγή στον τρόπο ζωής κ.α. Σκέψεις αυτοκτονίας μπορεί επίσης σε σπάνιες περιπτώσεις να δημιουργηθούν ως παρενέργεια κάποιων φαρμάκων κάτι που θεωρείται πιο πιθανό αν και πάλι σπάνιο, σε παιδιά και εφήβους.



Βλέπουμε λοιπόν, πως υπάρχουν πολλοί και μάλιστα συνήθως αλληλένδετοι παράγοντες που μπορεί να αποτελέσουν πρόσφορο έδαφος για να στραφεί ένα άτομο στην αυτοκτονία. Πρέπει να τονίσουμε πάντως πως οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν τον αυτοκτονικό ιδεασμό σε κάποια φάση της ζωής τους και καταλήγουν να αναρωτιούνται εάν αυτοί είναι φυσιολογικοί ή εάν τρελαίνονται. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι σκέψεις αυτές συνήθως ξυπνούν λόγω κάποιου ξαφνικού, αναπάντεχου αρνητικού γεγονότος. Το άτομο νιώθει εγκλωβισμένο και αισθάνεται αδυναμία να ανταπεξέλθει στο τραυματικό γεγονός το οποίο μπορεί να είναι ο θάνατος κάποιου αγαπημένου προσώπου, ένας χωρισμός, σεξουαλική κακοποίηση, μια σοβαρή ασθένεια, οικονομικές δυσκολίες, ανεργία.



Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις οι αιτίες που οδηγούν σε αυτοκτονία μπορεί να είναι πολλές και περίπλοκες. Κάποιοι μπορεί να πιστεύουν πως ο θάνατός είναι η μοναδική διέξοδός τους από το πρόβλημα, άλλοι μπορεί να πιστεύουν πως είναι η μόνη λύση του προβλήματος, κάποιοι με αυτόν τον τρόπο εκφράζουν το θυμό τους, δημιουργώντας τύψεις σε άλλους ή πιστεύουν πως γίνονται ήρωες θυσιαζόμενοι για ένα γενικότερο καλό κ.α..



Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πως σαφώς η οικονομική κρίση και η ανεργία αποτελούν παράγοντες κινδύνου για αυτοκτονία, σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορούν να θεωρηθούν οι μοναδικές αιτίες της αύξησης αυτοκτονιών στη χώρα μας αλλά και γενικά. Αποτελεί απλά έναν επιπλέον επιβαρυντικό παράγοντα στους ενυπάρχοντες.





· Αυτή την περίοδο η χώρα μας παρουσιάζει το μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης των αυτοκτονιών στην Ευρώπη, που πιστεύεται ότι οφείλεται αυτό;



Ναι ισχύει αυτό αλλά θα πρέπει να αναγνωρίζουμε ό,τι όταν αναφερόμαστε στην Ελλάδα δε μιλάμε πλέον απλά για οικονομικές δυσκολίες και ανεργία όπως μπορεί να συμβαίνει σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Ο πληθυσμός της πατρίδας μας έρχεται ξαφνικά αντιμέτωπος με πολλαπλές απώλειες. Απώλεια εργασιακής θέσης, μείωση ή απώλεια μισθού, αλλαγές σε εργασιακά δικαιώματα, έλλειψη ρευστότητας που αναπόφευκτα σημαίνει μείωση κοινωνικών συναναστροφών, αστάθειας του πολιτικού συστήματος, αλλαγές στην παιδεία και την υγειονομική περίθαλψη, αύξηση της μετανάστευσης των Ελλήνων σε άλλες χώρες αλλά και μέσα στην ίδια την χώρα τους καθώς και αύξηση της μετανάστευσης αλλοδαπών προς την Ελλάδα, εξασθένηση των οικογενειακών δεσμών, αυξημένη εγκληματικότητα κ.α. Αυτό το συνονθύλευμα καταστάσεων σε συνδυασμό με τον τρόπο που τα ΜΜΕ αναμασούν όλες αυτές τις καταστάσεις συντελώντας στην απουσία ελπίδας και οράματος για ένα καλύτερο αύριο, ταλανίζουν την αίσθηση ασφάλειας που είχε κάποτε το άτομο και το οδηγούν σε ψυχολογικό αδιέξοδο. Όλοι οι άνθρωποι μέσα σε αυτό το χάος νιώθουν φοβισμένοι, αδικημένοι και θυμωμένοι.

Ωστόσο, δεν φτάνουν όλοι οι άνθρωποι που βιώνουν τα παραπάνω, στο σημείο να τερματίσουν τη ζωή τους. Συνήθως, οι άνθρωποι που είναι πιο ευάλωτοι στο να φτάσουν στα πρόθυρα της αυτοκτονίας χαρακτηρίζονται από μια προϋπάρχουσα κατάσταση, όπως είναι μια συναισθηματική διαταραχή ή εξαρτήσεις από ουσίες/αλκοόλ, ή χαμηλή αυτοεκτίμηση ή ενδοοικογενειακές συγκρούσεις και πολλά άλλα. Αυτοί οι άνθρωποι επηρεασμένοι μέσα από ένα νέο κουβάρι πληγμάτων όπως όσα συνεπάγεται η οικονομική κρίση της Ελλάδος και όντας συνήθως συναισθηματικά απομονωμένοι και επομένως χωρίς ικανοποιητική στήριξη, οδηγούνται σε μια απόπειρα αυτοκτονίας.



· Είναι εύκολο να συγκεκριμενοποιήσουμε τις ενδείξεις τάσεων για απόπειρα αυτοκτονίας; Ποια είναι τα σημάδια κινδύνου ότι ένα άτομο καταβάλλεται από τον αυτοκτονικό ιδεασμό και τι θα πρέπει να προσέχουμε;



Δυστυχώς δεν υπάρχει κάποιο ‘τυπικό’ σημάδι για αυτούς που σκέφτονται να αυτοκτονήσουν. Κάποιοι μεταδίδουν ξεκάθαρα τις προθέσεις τους μιλώντας για αυτές π.χ. ‘θέλω να πεθάνω’. Κάποιοι άλλοι λένε πάλι τι θέλουν αλλά πιο έμμεσα ‘ας κρατήσουμε το κυνηγητικό όπλο, δε ξέρεις τι συμβαίνει…’. Υπάρχουν όμως και άτομα που δεν μοιράζονται τίποτα με το λόγο τους. Παρόλα αυτά, υπάρχουν αρκετές συμπεριφορές οι οποίες μπορεί να αποτελούν ενδείξεις καθώς οι άνθρωποι που σκέφτονται να αυτοκτονήσουν παρουσιάζουν σχεδόν πάντα αλλαγές στη συμπεριφορά τους. Οι ενδείξεις αυτές αποτελούν για αυτά τα άτομα κραυγές για βοήθεια. Τέτοιες κραυγές για βοήθεια μπορεί να είναι:

-Κάποια ξαφνική, δραστική αλλαγή στη συμπεριφορά του ατόμου π.χ. από αριστούχος αρχίζει να μην περνά μαθήματα.

-Όταν το άτομο αρχίσει να παίρνει πολλά επικίνδυνα ρίσκο στη ζωή του σαν να μην τον ενδιαφέρει π.χ. επικίνδυνη οδήγηση.

-Ιδιαίτερη απασχόληση με θέματα θανάτου και τακτοποίηση εκκρεμοτήτων π.χ. διαθήκη.

-Αρχίζουν να χαρίζουν αγαπημένα αντικείμενα.

-Αλλαγή στη συναισθηματική του κατάσταση π.χ. κάποιος που ήταν πάντα νευρικός και απότομος ξαφνικά παρουσιάζεται ήρεμος.

-Έλλειψη ενδιαφέροντος για τις καθημερινές του απασχολήσεις π.χ. δουλειά ή χόμπι, και κοινωνική απομόνωση.

-Δυσκολίες στον ύπνο ή στο φαγητό και αλλαγές στην εμφάνισή του π.χ. κάποιος που πάντα ήταν περιποιημένος αρχίζει να βγαίνει απεριποίητος από το σπίτι.

-Αλλαγές στον τρόπο που μιλάει το άτομο όπως η χρήση έμμεσου λόγου π.χ. ‘όλα θα ήταν καλύτερα εάν δεν ήμουν εγώ’.

-και φυσικά όταν το άτομο μας μιλά για αυτοκτονία ή θάνατο, ή όταν αγοράζει αντικείμενα αυτοκτονίας π.χ. σχοινί, όπλο κ.α..



Όλα τα παραπάνω μπορεί να αποτελούν σημάδια πως το άτομο δυσκολεύεται ιδιαίτερα με τη ζωή του και μπορεί να σκέφτεται την αυτοκτονία ως λύση. Συνήθως, πριν από όλα αυτά έχει συμβεί κάποιο πολύ πιεστικό, επιβαρυντικό γεγονός όπως αυτά που αναφέραμε νωρίτερα. Εάν παρατηρήσουμε κάποιες από τις συμπεριφορές αυτές σε κάποιο άτομο του περιβάλλοντός μας θα πρέπει να κινητοποιηθούμε αμέσως για να του προσφερθεί η κατάλληλη βοήθεια.



Θα πρέπει όμως πάντα να θυμόμαστε πως καμία αυτοκτονία δεν μπορεί να προβλεφθεί. Εμείς μπορούμε απλά να είμαστε ενημερωμένοι, να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά και να είμαστε υποψιασμένοι. Στη περίπτωση που κάποιος δικός μας αυτοκτονήσει θα πρέπει να θυμόμαστε πως ο καθένας έχει δικαίωμα στην επιλογή και όσο και αν μας πονάει αυτή ήταν η επιλογή του. Ο αντίκτυπος μιας αυτοκτονίας για τους οικείους είναι πάντα τεράστιος καθώς η θλίψη συνοδεύεται πάντα από θυμό και ενοχές. Γι’ αυτό το λόγο είναι σημαντικό να ζητήσουμε οι ίδιοι στήριξη από ψυχολόγο. Τιμωρώντας τον εαυτό μας αφήνοντάς τον να υποφέρει δεν θα φέρουμε πίσω τον άνθρωπο που έχει φύγει.

















· Πώς μπορεί ο περίγυρος σε περίπτωση που αντιληφθεί ότι το άτομο καταβάλλεται αυτοκτονικό ιδεασμό να επέμβει;



Εάν κάποιος μας εκμυστηρευτεί πως σκέφτεται την αυτοκτονία πρέπει να πάρουμε τα λόγια του στα σοβαρά και να σπεύσουμε σε ειδικούς ψυχικής υγείας. Πολλές φορές ο δικός μας φόβος μας οδηγεί στην άρνηση μιας κατάστασης και επομένως την υποβάθμιση της σοβαρότητάς της. Ακόμα λοιπόν και εάν πιστεύουμε πως ο άνθρωπος αυτός δεν εννοεί αυτά που λέει και απλά επιδιώκει την προσοχή μας πρέπει να αντιδράσουμε όπως θα αντιδρούσαμε εάν τον πιστεύαμε. Δεν είναι δική μας αρμοδιότητα να εκτιμήσουμε τη σοβαρότητα της κατάστασης.



Το ίδιο ισχύει και όταν αντιληφθούμε κάποια ένδειξη χωρίς να μας έχει μιλήσει το άτομο. Θα πρέπει αμέσως να ρωτήσουμε το άτομο τι του συμβαίνει και τι σκέφτεται να κάνει για αυτό. Πρέπει να ‘ακούσουμε’ τον άνθρωπο αυτό με ενδιαφέρον και χωρίς κριτική και να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη δυσκολία του όποια και αν είναι αυτή. Άλλωστε, οι περισσότεροι που φτάνουν σε αυτό το σημείο ζούνε σε μια συναισθηματική έρημο χωρίς ικανοποιητική συναισθηματική στήριξη κάτι που τους κάνει να νιώθουν απέραντη μοναξιά. Οφείλουμε λοιπόν, να δείξουμε ενδιαφέρον. Οφείλουμε να ρωτήσουμε ευθέως το άτομο αν σκέφτεται να βάλει τέλος στη ζωή του και να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη ‘αυτοκτονία’. Με το να είμαστε ανοικτοί δείχνουμε εμπράκτως πως είμαστε έτοιμοι να ακούσουμε τις σκέψεις του και δε φοβόμαστε. Πρέπει να προσπαθήσουμε να παραμείνουμε ψύχραιμοι και να μη διακόπτουμε τη ροή του λόγου του. Είναι πολύ πιθανό να μην του έχει δοθεί ποτέ ξανά η ευκαιρία να μιλήσει. Είναι καλό απλά να ακούμε τον άνθρωπο αυτό χωρίς να προσπαθούμε να τον πείσουμε για κάτι. Στόχος είναι να επιχειρήσουμε να τον καθησυχάσουμε δίνοντας ελπίδα για το μέλλον και να τον/ην ενθαρρύνουμε να ζητήσει βοήθεια από ψυχίατρο, νοσοκομείο ή ψυχιατρική κλινική.



Στη συνέχεια, θα πρέπει άμεσα να ζητήσουμε οι ίδιοι βοήθεια από άτομο της εμπιστοσύνης μας και να απευθυνθούμε σε ειδικό. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να σιγήσουμε για το ‘μυστικό’ που μας εμπιστεύτηκε ο άνθρωπός μας. Το ‘μυστικό’ αυτό μπορεί να αποτελεί την τελευταία προσπάθεια του ατόμου να ζητήσει βοήθεια. Η ζωή του είναι σε κίνδυνο, και σε εκείνη τη φάση, οφείλουμε να ζητήσουμε άμεσα βοήθεια από ψυχίατρο, ψυχιατρική κλινική ή νοσοκομείο. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με θέματα αυτοκτονίας παρακαλώ συμβουλευτείτε το:

http://www.suicide-help.gr/

ή επικοινωνήστε με τη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018



Ένας οδηγός για γιατρούς και άλλους εργαζόμενους στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας σχετικά με την Αναγνώριση του Αυτοκαταστροφικού Ασθενή μπορεί να βρεθεί στο:

http://www.klimaka.org.gr/newsite/downloads/odigosgiatroi_autoktonia_new.pdf





Σίγουρα πάντως, ανεξάρτητα από τον τρόπο αντιμετώπισης ατόμων που σκέφτονται ή σχεδιάζουν ενεργά να αυτοκτονήσουν υπάρχουν τρόποι να συμβάλλουμε όλοι μας στην πρόληψη τέτοιων καταστάσεων. Η αυτοκτονία είναι κάτι που αφορά όλους μας, γι’ αυτό το λόγο θα πρέπει να αρχίσουμε να φτιάχνουμε κοινωνίες πιο συλλογικές και ανθρώπινες. Θα πρέπει να μάθουμε αρχικά να φροντίζουμε κατάλληλα οι ίδιοι τον εαυτό μας και να ζητάμε βοήθεια μόλις αντιληφθούμε πως κάτι δεν πάει καλά. Τίποτα δε λύνεται μόνο του και σίγουρα δεν αποτελεί λύση το να φτάσουμε στα πρόθυρα της αυτοκτονίας. Παράλληλα, θα πρέπει να αρχίσουμε να ακούμε τους συνανθρώπους μας και να βρισκόμαστε κοντά τους στις δύσκολες στιγμές. Θα πρέπει να σταματήσουμε να φοβόμαστε να είμαστε αλληλέγγυοι και λόγω αυτού να ωθούμε ανθρώπους ευάλωτους και πονεμένους στο περιθώριο. Θα πρέπει να μάθουμε να αγαπάμε τους διπλανούς μας. Γενικά, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι όταν υπάρχει δυσκολία, δύναμη σημαίνει να ζητάμε βοήθεια και όχι να κρυβόμαστε στο καβούκι του φόβου και της ντροπή μας. Δεν είμαστε μόνοι παραμόνο εάν το επιλέξουμε.







· Και πώς συμβάλει ο ψυχολόγος στην αντιμετώπιση του αυτοκτονικού ιδεασμού;

Ο τρόπος που αντιμετωπίζεται ένας αυτοκτονικός ιδεασμός ποικίλλει κατά περίπτωση και αυτό διότι εξαρτάται από το βαθμό της επικινδυνότητας της κατάστασης που εκτιμά με διάφορους τρόπους ένας ψυχολόγος (διάρκεια, ένταση σκέψεων, αν υπάρχει οργανωμένο σχέδιο κ.α.). Εκτιμάται ποιοι παράγοντες μπορεί να συνυπάρχουν ως αιτία για επιθυμία θανάτου όπου και κάποια πιθανή ψυχική διαταραχή μπορεί να αναγνωριστεί. Αναλόγως λοιπόν από την αρχική αυτή εκτίμηση μπορεί η θεραπεία με ψυχολόγο να είναι αρκετή, μπορεί όμως να απαιτείται παραπομπή του ατόμου σε ψυχίατρο για την φαρμακευτική του καθοδήγηση, μπορεί να αρμόζει περισσότερο η συνεργασία του ατόμου με ψυχίατρο και ψυχολόγο παράλληλα ή στις πιο σοβαρές περιπτώσεις η νοσηλεία του ατόμου σε ψυχιατρική κλινική ή νοσοκομείο μπορεί να κρίνεται απαραίτητη. Σε κάθε περίπτωση όμως δεν είναι αρμοδιότητα των συγγενών να αποφασίσουν τι είδους βοήθειας χρειάζεται το άτομο. Απαραίτητη είναι η άμεση επικοινωνία με οποιονδήποτε ειδικό ψυχικής υγείας (ψυχίατρο ή ψυχολόγο) ο οποίος και θα καθοδηγήσει τους συγγενείς ή το ίδιο το άτομο στο πιο σωστό τρόπο αντιμετώπισης της κατάστασης. Όταν κρίνεται από κάποιο ειδικό ψυχικής υγείας πως η συμβολή του ψυχολόγου είναι απαραίτητη, τότε ο ψυχολόγος βοηθά το άτομο να ξεμπερδέψει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του και να ανακτήσει τις δυνάμεις του βρίσκοντας νέες λύσεις και διεξόδους στα αδιέξοδα του.