Όταν έρχεται η διάγνωση μιας ασθένειας τείνουμε να επικεντρωνόμαστε όλοι μας –μέλη της οικογένειας, φίλοι, ειδικοί- στο άτομο που νοσεί. Αυτή είναι μια φυσιολογική, αυτόματη αντίδραση. Όποιος έχει κάποια δυσκολία αυτός είναι που χρίζει βοήθειας. Στη πραγματικότητα όμως αυτή η αντιμετώπιση όσο καλοπροαίρετη και αν είναι, είναι ελλιπής διότι ο καθένας μας υπάγεται σε ένα πλαίσιο. Όταν λοιπόν νοσήσει κάποιος τότε στη πραγματικότητα νοσεί και ολόκληρη η οικογένειά του.
Σήμερα θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε και να αντιμετωπίσουμε την ‘κρίση’ που αδιαμφισβήτητα περνά το ζευγάρι όταν η σύζυγος διαγιγνώσκεται με καρκίνο στο μαστό, όπου ‘Κρίση’ κάθε μεγάλο γεγονός που φέρει αλλαγές στη καθημερινότητα, τις συνήθειες και τα συναισθήματα του ατόμου και κατ’ επέκταση του ζευγαριού (Ιωαννίδου, 2012; Watzlawick, 2004). Για να φτάσουμε όμως εκεί θα πρέπει να κατανοήσουμε πρώτα τις φάσεις που περνά το κάθε ζευγάρι από τη στιγμή της γέννησή της σχέσης του μέχρι τη στιγμή που έρχεται μια κρίση.
Κάθε λοιπόν ζευγάρι αποτελεί ένα σύστημα. Ένα σύστημα που εμπεριέχει δύο μέλη –τους συντρόφους. Για να καταφέρει το σύστημα αυτό να επιβιώσει θα πρέπει τα δύο μέλη του να καταφέρουν να διαπραγματευτούν θέματα και αξίες που είναι σημαντικά για το κάθε μέλος ξεχωριστά. Μέσα σε όλες τις διαπραγματεύσεις λοιπόν που λαμβάνουν χώρα μεταξύ των δυο συντρόφων, οι σύντροφοι διαπραγματεύονται συνήθως ασυνείδητα το Δίπολο: Αυτονομία – Συντροφικότητα (Ιωαννίδου, 2005; Bischof, 1994).
Κάθε σύντροφος ιδανικά έχει και τις δύο ανάγκες στο δίπολο αυτό π.χ. ανάγκη και για πλησίασμα όπου νιώθει ασφάλεια αλλά και για αυτονομία όπου το άτομο αποκτά ερεθίσματα ως άτομο ξεχωριστό από τη δυάδα της σχέσης. Η πρόκληση για το κάθε ζευγάρι είναι το πώς θα βρει την ισορροπία ανάμεσα σ αυτά τα δίπολα διότι εάν προσκολληθεί στη συντροφικότητα θα νιώσει αποπνικτική ασφάλεια και θα επέλθει ο κορεσμός ενώ αν κολλήσει στην αυτονομία θα νιώσει μοναξιά. Οι ισορροπίες αυτές βρίσκονται ύστερα από αγώνα καθώς το κάθε ζευγάρι διαπραγματεύεται την ισορροπία του μέσα από μια σειρά ‘εξελικτικών φάσεων’ ώστε να καταλήξουν να παίρνουν και οι δύο όσα χρειάζονται με τον τρόπο που το χρειάζονται.
Φάσεις Εξέλιξης Ζευγαριού για την ικανοποίηση των αναγκών τους (Ιωαννίδου,‘05; Bischof,‘94; Schellenbaum,‘93):
1.Συγχώνευση
Η 1η φάση στην εξέλιξη του ζευγαριού είναι αυτή της Συγχώνευσης. Οι δύο σύντροφοι ενθουσιάζονται και θέλουν να είναι συνεχώς μαζί και να μοιράζονται τα πάντα. Η φάση της συγχώνευσης δε διαρκεί πολύ διότι ικανοποιούνται μονάχα οι ανάγκες για συντροφικότητα και μένουν παραμελημένες οι ανάγκες για αυτονομία. Σε κάποια στιγμή ο ένας από τους δύο πνίγεται από το πολύ μαζί και έτσι μπαίνει πρώτος και τραβά και τον άλλο στη φάση της ‘Αντίστασης’.
2.Αντίσταση
Η φάση της αντίστασης δείχνει την αντίσταση στη συγχώνευση (στο απόλυτο Μαζί) και εμφανίζεται με καβγάδες, σεξουαλικές δυσκολίες, κατάθλιψη, εξωσυζυγικές σχέσεις κα. Στη φάση αυτή ο ένας βιώνει τον άλλο ως εμπόδιο. ‘Εσύ φταις που δε κάνουμε σεξ’ ‘Εσύ φταις που μαλώνουμε’ κ.α. Κάποια ζευγάρια μένουν σ αυτή η φάση μια ζωή και τρώγονται, κάποια άλλα ζευγάρια χωρίζουν, άλλα ζευγάρια πάλι καταφέρνουν να προχωρήσουν είτε μόνοι, είτε με βοήθεια φίλου ή ειδικού, στην επόμενη φάση, αυτή της ‘Διαφοροποίησης’.
3. Διαφοροποίηση
Στη Διαφοροποίηση ούτε εξιδανικεύει, ούτε πολεμά ο ένας τον άλλο. Αντί το άτομο να επικεντρώνεται και να ρίχνει ευθύνες στον άλλο τώρα στρέφεται στον εαυτό του και παίρνει την ευθύνη για τη δική του εξέλιξη. Μπορεί λοιπόν ένας σύζυγος να αναρωτηθεί: ‘Ποιες συμπεριφορές μου απωθούν τη σύζυγό μου και δε θέλει σεξ;’ ‘Πώς συμβάλω εγώ και φουντώνουν οι καβγάδες;’. Τώρα πια λοιπόν ικανοποιείται η ανάγκη του ατόμου για αυτονομία αλλά υπάρχει και ο φόβος πως εάν επικεντρωθεί το άτομο στον εαυτό του θα στεναχωρήσει ή θα χάσει το σύντροφό του.
4. Επαναπροσέγγιση
Το άτομο σταδιακά προχωρά στην επαναπροσέγγιση όπου αρχίζει να ανακαλύπτει πως υπάρχουν περισσότερες πλευρές του άλλου που εκτιμά παρά πλευρές που τον εκνευρίζουν. Πρόκειται για μια πειραματική φάση που το ζευγάρι αρχίζει να δοκιμάζει πράγματα και αυτό τους κάνει να νιώθουν πάλι έλξη. Ο καθένας όμως τώρα είναι υπεύθυνος για τον εαυτό του και βλέπει τον άλλο όπως πραγματικά είναι.
5. Ένωση σε πιο ώριμο επίπεδο
Κατά την τελευταία φάση το ζευγάρι προχωρά μαζί αλλά διατηρώντας ο καθένας την αυτονομία του. Η διαφορετικότητα του άλλου γίνεται πια πρότυπο για να αναπτύξει και ο άλλος πλευρές του εαυτού του.
Αυτές τις φάσεις εκτός από την 1η φάση τις ξαναπερνά το κάθε ζευγάρι πολλές φορές στο κύκλο της ζωή του και μια από αυτές τις φορές είναι όταν ξεσπάσει μια Κρίση όπως ένας καρκίνος.
Εκεί λοιπόν, που το ζευγάρι έχει κατακτήσει την ισορροπία του υιοθετώντας ο καθένας συγκεκριμένες συμπεριφορές απέναντι στο άλλο, έρχεται και σκάει η βόμβα πως η σύζυγος έχει καρκίνο στο μαστό της. Η νέα αυτή πραγματικότητα ταράζει αρχικά τη γαλήνη της ίδιας της γυναίκας. Η γυναίκα ξεκινά βίαια ένα μεγάλο και οδυνηρό ψυχικό ταξίδι κατά τη διάρκεια του οποίου θα περάσει από τα πέντε στάδια του πένθους (Kubler-Ross, 1969). Θα νιώσει δηλαδή αρχικά σοκ για τη διάγνωση, τις αλλαγές στη ζωή της και δυσπιστία στο ότι της συμβαίνει αυτό. Θα προσπαθήσει να το διαπραγματευτεί… ‘ας δω μονάχα το παιδί μου να πάει σχολείο’. Θα βιώσει πολύ Θυμό, πόνο και φόβο κυρίως στη μακρά περίοδο της θεραπείας της. Θα νιώσει ότι βουλιάζει στη κατάθλιψη για να καταφέρει σε βάθος χρόνου να αποδεχτεί τη νέα πραγματικότητα και να προσαρμοστεί σε αυτή.
Όπως είναι φυσικό λοιπόν όλες αυτές οι αλλαγές/οι απώλειες στη ζωή που είχε, φέρουν αλλαγές στη ψυχολογία της γυναίκας οι οποίες επηρεάζουν και αλλάζουν και τις συμπεριφορές της απέναντι στο σύντροφο. Παράλληλα, ο σύντροφος ξεκινά το δικό του πένθος για την απειλή στην υγεία της συντρόφου του αλλά και της καθημερινότητάς τους. Αρχίζουν και αλλάζουν λοιπόν και οι δικές του συμπεριφορές. Οι αλλαγές αυτές στις συμπεριφορές τους φέρουν μεγάλη αναταραχή καθώς κλονίζεται η ισορροπία τους, ο ρόλος που είχε ο καθένας μέσα στη σχέση, οι τρόποι που ικανοποιούσαν τις ανάγκες τους. Και καθώς κάθε σύστημα αρχικά αντιστέκεται στις αλλαγές έτσι και το σύστημα του ζευγαριού αυτομάτως επιστρέφει στη 2η φάση που είναι αυτή της αντίστασης.
2.Αντίσταση
Η γυναίκα που είχε συνηθίσει να φροντίζει την οικογένεια μπορεί να θυμώνει που πρέπει τώρα να ξεκουράζεται περισσότερο και να τα βάζει με το σύντροφό της που επειδή τη βοηθά, εκείνη νιώθει ότι την αντιμετωπίζει ως ανίκανη. Ή θυμώνει μαζί του σκεφτόμενη ‘που ήσουν τόσα χρόνια;’ –γιατί έπρεπε να αρρωστήσω για να με βοηθήσεις;. Ο σύντροφος από τη πλευρά του μπορεί να θυμώνει με τη σύζυγο που δε φροντίζει αρκετά τον εαυτό της ή που δεν εκτιμά τη βοήθειά του. Στη φάση αυτή δε μιλά το ίδιο το πρόβλημα αλλά οι διαφωνίες και οι καβγάδες του ζευγαριού.
Πρόκειται για μια απολύτως φυσιολογική φάση στη ζωή του ζευγαριού σε μια περίοδο τρομερών αλλαγών στους ρόλους και των δύο που ξαφνικά απειλούν την ταυτότητα των ατόμων. Είναι σαν να ξαναγνωρίζονται από την αρχή.
3. Διαφοροποίηση
Χρειάζεται χρόνος και προσπάθεια, πολλές φορές και παρέμβαση από ειδικό για να καταφέρει να προχωρήσει το ζευγάρι στο επόμενο στάδιο όπου ο καθένας αρχίζει να διαφοροποιείται. Αυτή η φάση μου θυμίζει τις οδηγίες ασφαλείας στα αεροπλάνα που εξηγούν οι αεροσυνοδοί πως σε περίπτωση ανάγκης θα πέσουν μάσκες οξυγόνου από την οροφή και θα πρέπει οι ενήλικες πρώτα να φορέσουν τις δικές του και μετά να βοηθήσουν τα παιδιά. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στο ζευγάρι. Ο καθένας στρέφεται στις δικές του ανάγκες, στα δικά του συναισθήματα. Ενώ λοιπόν φαινομενικά είναι σαν να απομακρύνονται οι σύντροφοι, στη πραγματικότητα αυτή η φάση είναι απαραίτητη για να ξαναέρθει το ζευγάρι κοντά.
Δε ρίχνει λοιπόν πια ο ένας ευθύνες στον άλλο όπως π.χ. η γυναίκα που σκέφτεται: ‘Δεν καταλαβαίνει ότι ντρέπομαι να με δει γυμνή;’ αλλά παίρνει την ευθύνη για τη δική του φροντίδα και εξέλιξη ‘Τι με κάνει να νιώθω ντροπή; Πώς μπορώ αυτό να το καταπολεμήσω ώστε να απολαμβάνω και εγώ τον έρωτα’. Τώρα πια λοιπόν ικανοποιείται η ανάγκη του ατόμου για αυτονομία παρόλο το φόβο της συζύγου κυρίως πως εάν επικεντρωθεί σ’ αυτό που περνά ή εκφράσει τις νέες πια ανάγκες της ο σύντροφος θα στεναχωρηθεί ή θα θυμώσει καθώς προσπαθεί τόσο να τη στηρίξει και έτσι πολλές φορές από φόβο κ ενοχές διστάζει να αλλάξει ή να μιλήσει και πνίγεται ή θυμώνει περισσότερο.
4. Επαναπροσέγγιση
Αν επιβιώσει το ζευγάρι από την προηγούμενη φάση της διαφοροποίησης, το άτομο είτε επιστρέφει πίσω στη φάση της Αντίστασης –που σημαίνει πως κάποιος απ τους δύο ή και οι δύο δεν είναι έτοιμοι να αγκαλιάσουν τις αλλαγές- είτε προχωρά στην επόμενη φάση και αρχίζει να ανακαλύπτει πως υπάρχουν συμπεριφορές του συντρόφου που βοηθούν πολύ. Πρόκειται για μια πειραματική φάση που το ζευγάρι αρχίζει να δοκιμάζει ξανά πράγματα και αυτό τους κάνει να νιώθουν πάλι έλξη.
5. Ένωση σε πιο ώριμο επίπεδο
Όταν ξαναπλησιαστούν λοιπόν προχωρούν μαζί στη ζωή με καρκίνο αλλά διατηρώντας πλέον ο καθένας την αυτονομία του.
Συνήθως οι σύντροφοι δεν περνούν ταυτόχρονα τις φάσεις εξέλιξης/ όπως δεν περνούν ταυτόχρονα και τα στάδια του πένθους. Συνήθως ο ένας είναι ο κινητήριος μοχλός και ο άλλος ακολουθεί. Πρόβλημα δημιουργείται όταν ο ένας δε θέλει να προχωρήσει. Ο ένας λοιπόν έχει προχωρήσει στη διαφοροποίηση (π.χ. η σύζυγος κάνει τις θεραπείες της, έχει αλλάξει τη καθημερινότητας της και ασχολείται πιο πολύ με εαυτό/φόβους/επιθυμίες παρά τη φροντίδα του συζύγου) ενώ ο σύζυγος αναπολεί και περιμένει την 1η φάση της συγχώνευσης (που είχε την αμέριστη φροντίδα της, υπήρχε ξεγνοιασιά κ πολύ sex).
Ή η ασθενής αρνείται την αλλαγή και κάνει σαν να μην συμβαίνει τίποτα ενώ ο σύντροφος έχει προχωρήσει στη διαφοροποίηση (παίρνει αποφάσεις για τη καθημερινότητά τους, φροντίζει μόνος τον εαυτό του για να την ελαφρύνει κ.α.)
Η δυσκολία είναι να κινητοποιηθεί αυτός που δεν είναι κινητοποιημένος. Η φάση της διαφοροποίησης είναι πολύ σημαντική για να μπορέσει να έρθει η επαναπροσέγγιση (Bischof, ‘94).
Ποια είναι λοιπόν η λύση; Πώς μπορούμε να αποφύγουμε όλα αυτά τα δράματα;
Η απάντηση είναι πως δε μπορούμε. Όλα αυτά τα στάδια όσο επώδυνα και χρονοβόρα και αν είναι, είναι απολύτως φυσιολογικά αλλά και απαραίτητα για να καταφέρει το άτομο και κατ’ επέκταση το ζευγάρι να διαπραγματευτεί τις πολλαπλές αλλαγές στη ζωή του, να τις αποδεχτεί και να προσαρμοστεί σε αυτές.
Τι μπορεί να κάνει η σύζυγος για να βοηθήσει τη δυάδα;
Η σύζυγος χρειάζεται χρόνο για να συνειδητοποιήσει τις αλλαγές που τις συμβαίνουν, να πενθήσει για αυτές.
Είναι αναγκαίο να στραφεί στον εαυτό της και να γλύψει τις πληγές της- να περάσει δηλαδή στο στάδιο της διαφοροποίησης για να καταφέρει να αποδεχτεί τις αλλαγές και να προσαρμοστεί σε αυτές.
Οφείλει να καταφέρει σταδιακά να ‘απολύσει’ τον σύντροφό της από το ρόλο του γονιού και να αναλάβει η ίδια τη φροντίδα του εαυτού της. Να έχει η ίδια την ευθύνη για μεγάλες κ μικρές αποφάσεις που την αφορούν. Να αισθάνεται ότι μπορεί να λειτουργήσει και μόνη της αλλά και πρόθυμη να μιλά για τις ανάγκες και τις αλλαγές μέσα της και να ζητά αυτά που χρειάζεται. Η σύζυγος λοιπόν, πρέπει να θέσει τα νέα όριά της προς διαπραγμάτευση ακόμα και όταν νιώθει ενοχές ή φοβάται μη πληγώσει το σύντροφό της.
Τι μπορεί να κάνει ο σύζυγος για να βοηθήσει τη δυάδα;
Κατά τον ίδιο τρόπο και ο σύντροφος χρειάζεται χρόνο για να θρηνήσει τις δικές του αλλαγές και να συμφιλιωθεί με τους δικούς του φόβους και την ανυπόφορη αίσθηση ανημποριάς στο να βοηθήσει/ να σώσει τη σύντροφό του.
Η θέση του συζύγου είναι τρομερά δύσκολη. Πολλές φορές απορροφάται τόσο από τη φροντίδα της συζύγου που παραμελεί τις δικές του ανάγκες και πνίγει τα δικά του συναισθήματα που επειδή είναι και αρνητικά όπως θυμός για τη σύντροφο κ την αρρώστια, κούραση, τρόμο, αβεβαιότητα, νιώθει επιπλέον και ενοχές που αισθάνεται έτσι ενώ η σύζυγος είναι αυτή που νοσεί.
Ο σύζυγος λοιπόν οφείλει από τη πλευρά του να βάλει τα δικά του όρια και να γλύψει και αυτός και τις δικές του πληγές. Παράλληλα, οφείλει να πάψει να βλέπει τη σύζυγο ως αβοήθητο παιδί και να της δείξει εμπιστοσύνη. Βοηθά περισσότερο να πει κάποιος ‘σε σκέφτομαι’ ή ‘πως είσαι;’ Ή ‘τι χρειάζεσαι;’ από το να κάνει θυσίες που υποτιμούν την ικανότητα της συζύγου να φροντίσει τον εαυτό της ή να διαχειριστεί τη ζωή της.
Όλα τα συστήματα λοιπόν αντιστέκονται αρχικά στο καινούριο όπως στη ζωή με καρκίνο με συνέπεια να δημιουργούνται εντάσσεις και προβλήματα. Πολλά ζευγάρια που αντιμετωπίζουν τον καρκίνο του μαστού καλοπροαίρετα πάντα, προσκολλώνται στη γυναίκα που νοσεί και παραμελούν την τόσο απαραίτητη ανάγκη για αυτονομία, κάτι φυσικά, που ενισχύεται κ παρουσιάζεται ως ιδανικό και στη κοινωνία μας. Προσκολλώνται στη γυναίκα και γίνονται υπερβολικά δοτικοί ή απαιτητικοί με αποτέλεσμα την απομάκρυνση από τον εαυτό τους και την απώθηση της συντρόφου τους.
Το ερώτημα λοιπόν που αναδύεται είναι ‘Ποιες δυνατότητες έχει το σύστημα για να αντέξει τις αλλαγές και να ξεπεράσει τη κρίση όσο πιο ανώδυνα. Πώς γίνεται να βοηθήσουν και οι δύο σύντροφοι, ο καθένας από τη πλευρά του στη προσαρμογή αυτή. Ίσως η αρχή γίνεται με το να γνωρίζουν και οι δύο πως κάθε μεγάλη αλλαγή φέρνει και κρίση στη σχέση. Η ενημέρωση και η προετοιμασία βοηθούν να κατανοούμε τι μας συμβαίνει και να μη νιώθουμε απογοητευμένοι και μόνοι.
Η επικοινωνία κ ο διάλογος πρέπει να γίνει το όπλο μας μέσα στη σχέση και ίσως το πιο σημαντικό είναι να αποδεχτούμε πως σε τέτοιες περιόδους μπορεί η σύντροφός μας να χρειάζεται περισσότερη αυτονομία ώστε να παραμείνει κυρία του εαυτού της καθ’ όλη τη διάρκεια των αλλαγών και της νέας πορείας που παίρνει πρώτα απ’ όλα η δική της ζωή.’
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΟΜΙΛΙΑΣ ΣΕ ΗΜΕΡΙΔΑ ΑΠΟ Ίντα Ελιάου (BSc, MSc, PGDip, MA) Συμβουλευτική Ψυχολόγος
ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ. Διοργανωτής: Σύλλογος γονέων, παιδιών & ενηλίκων με νεοπλασματική ασθένεια & φίλων αυτών. ‘ΜΑΖΙ ΣΟΥ’ και Δήμος Άργους Ορεστικού υπό την αιγίδα Του Ιατρικού Συλλόγου Καστοριάς. Πνευματικό Κέντρο Άργους Ορεστικού 21/11/14.
No comments:
Post a Comment