Γράφει η :
Ίντα Ελιάου
Συμβουλευτική Ψυχολόγος / Chartered Counselling Psychologist (BSc, MSc, PGDip. MA)
Η πραγματικότητα είναι πως όλοι μας, περισσότερο ή λιγότερο, επηρεαζόμαστε από αυτό που βλέπουμε όπως και από τις πληροφορίες που λαμβάνουμε από το περιβάλλον μας. Όλοι έχουμε στερεότυπα. Στερεότυπα που άλλοτε μας προκαταβάλλουν θετικά και άλλοτε αρνητικά. Έτσι, παρόλο που όλοι μας μοιραζόμαστε ένα κοινό χαρακτηριστικό, την διαφορετικότητά μας (ως προς το φύλο μας, το γένος μας, τις σεξουαλικές μας προτιμήσεις, την καταγωγή μας, το χρώμα μας, τις παιδικές αρρώστιες που περάσαμε κ.α.) ξεχνάμε πως αν και κατά φύση διαφορετικοί, είμαστε όλοι ίσοι. Και έτσι πολλές φορές τρομάζουμε στη θέα του διαφορετικού κ οδηγούμαστε σε προκαταλήψεις ή και σε διακρίσεις ακόμα που πονούν.
Τι είναι η προκατάληψη; (Hogg & Vaughan, 2010).
Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί ορισμοί. Μερικοί υποστηρίζουν πως προκατάληψη είναι μια αρνητική στάση που υπάρχει απέναντι στα μέλη μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας απλά κ μόνο επειδή τα άτομά της ανήκουν στην ομάδα αυτή. Π.χ. κάποιοι είναι προκατειλημμένοι απέναντι στους γκέι, άλλοι απέναντι στις γυναίκες, άλλοι απέναντι στους οπαδούς του Ολυμπιακού, άλλοι απέναντι σε όσους νοσούν από AIDS (Ταινία Φιλαδέλφεια με τον Tom Hangs) ή από καρκίνο αντίστοιχα. Βλέπουμε πως υπάρχουν πολλές μορφές προκατάληψης:
Η προκατάληψη λόγω ασθένειας είναι αυτή που μας αφορά σήμερα. Μια παραδοσιακή θεώρηση της προκατάληψης (Allport, 1954b), είναι ότι έχει 3εις διαστάσεις:
- τα στερεότυπα= η σκέψη, οι πεποιθήσεις π.χ. όλες οι γυναίκες είναι κακοί οδηγοί ή η αρνητική πεποίθηση ότι τα άτομα με καρκίνο είναι καταθλιπτικά.
- προκατάληψη= ισχυρά συναισθήματα σχετικά με το αντικείμενο της στάσης π.χ. θυμός όταν βλέπουμε γυναίκα οδηγό ή ο φόβος μην με επηρεάσουν αρνητικά καρκινοπαθείς που πιστεύω ότι είναι άτομα καταθλιπτικά.
Πολλές φορές αυτά τα δύο κομμάτια οδηγούν στην 3η διάσταση που είναι
-η διάκριση= δηλαδή μια συμπεριφορά αλλά κ η πρόθεση για συμπεριφορά. π.χ. κορνάρουμε, βρίζουμε μια οδηγό ή αποφεύγω τον καρκινοπαθή ή προσπαθώ να τον αποφύγω.
Θέλω να τονίσω λοιπόν πως η προκατάληψη σε βάρος των καρκινοπαθών αποτελεί απλά μια από τις χιλιάδες μορφές προκατάληψης που υπάρχουν γύρω μας καθημερινά. Και είναι σημαντικό να το δούμε υπό αυτό το πρίσμα διότι όταν βιώνουμε την συγκεκριμένη προκατάληψη νιώθουμε πολύ μόνοι κ χάνουμε τη γενικότερη εικόνα πως τελικά εμείς οι άνθρωποι ψάχνουμε λόγους για να τονίσουμε τη διαφορετικότητά μας.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Μας αρέσει να πονάμε τους συνανθρώπους μας; Όχι. Οι Crocker, Major & Steele, 1998, υποστηρίζουν πως οι άνθρωποι αποκτούν μια σχετικά θετική αίσθηση εαυτού κ της κοινωνικής ταυτότητας τους αν συγκρίνουν τους εαυτούς ή την ομάδα τους με άλλα άτομα ή ομάδες που είναι στιγματισμένα γιατί με αυτόν τον τρόπο δεν κλονίζεται η δική τους εύθραυστη αίσθηση βεβαιότητας για τη ζωή κ της δυνατότητας ελέγχου πάνω της (Hogg, 2000b; Jost & Kramer, 2003).
Ρωτάμε: Τι είναι στη σωματική ασθένεια συγκεκριμένα που προκαλεί το στιγματισμό, τον οίκτο κ την απόρριψη πολλές φορές; Σε κάποιο βαθμό, η ασθένεια αντιπροσωπεύει μια απόκλιση από τον κανόνα ή ένα ιδανικό μας. Ό,τι ζωή σημαίνει υγεία. Έτσι, στιγματίζουμε την απόκλιση, βάζουμε μια ρετσινιά, μια ταμπέλα, όχι για να πονέσουμε τον άλλο αλλά για να μην πονέσουμε εμείς οι ίδιοι, για να νιώσουμε εμείς πιο ασφαλείς καθώς μ αυτόν τον τρόπο είναι σαν να διαχωρίζουμε τον εαυτό μας κ να λέμε ‘ουφ. Εμείς είμαστε υγιείς. Εκείνοι, ‘οι άλλοι’ είναι οι άρρωστοι. (Dovidio,Major,&Crocker,2000; Smith, 2007).
Τι καθορίζει λοιπόν το πότε οι φυσικές «διαφορές» ακόμα κ στην ασθένεια, οδηγούν στην κοινωνική απόρριψη;
Έχουν υπάρξει πολλές μελέτες που συνέκριναν ποικιλία ασθενειών που διαφέρουν σε ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων, πρόγνωσης και σοβαρότητας και να προβλεφθεί κ να κατανοηθεί η απόρριψη κ ο κοινωνικός στιγματισμός (e.g. MacDonald & Hall, 1969; Shears & Jensema, 1969; Tringo, 1970). Οι Jones et αϊ. (1984) επανεξέτασαν πολλές από αυτές τις μελέτες και προσδιόρισαν έξι συγκεκριμένες διαστάσεις σημαντικές για το στίγμα στις ασθένειες: απόκρυψη (concealability), πορεία (course), αναστάτωση (disruptiveness), προέλευση (origin), αισθητική (aisthetics) και κίνδυνος (peril). Η σωματική ασθένεια ποικίλει και στις έξι αυτές διαστάσεις.
Η απόκρυψη είναι ο βαθμός στον οποίο μια ασθένεια φαίνεται ή μπορεί να καλυφθεί. Π.χ. Το AIDS δεν φαίνεται ενώ ο καρκίνος φέρνει πτώση μαλλιών. Ό,τι φαίνεται μας τρομάζει περισσότερο γιατί μας φέρνει αντιμέτωπους με την πραγματικότητα μια ασθένειας έναντι της ανάγκης μας για μια ζωή με υγεία. (Hebl & Mannix, 2003). Αυτή η διάσταση σχετίζεται κ μ αυτή των αισθητικών ιδιοτήτων (aisthetics), που αναφέρεται στον σωματικό αντίκτυπο της ασθένειας. Ορισμένες ασθένειες είναι παραμορφωτικές (μαστεκτομή), ενώ άλλες έχουν μικρή επίδραση στις αισθητικές ιδιότητες (Rosman, 2004; Chapple et al., 2004).
Η πορεία αναφέρεται στη σταθερότητα ή τη μεταβλητότητα της κατάστασης. Είναι κάτι χρόνιο; Κάτι ιάσιμο; Τι πορεία μπορεί να έχει μια ασθένεια; Ανάλογα με την πιθανή πορεία μιας ασθένειας εγείρονται κ αντίστοιχοι φόβοι μας.
Η αναστάτωση αναφέρεται στο βαθμό διαταραχής που προκαλεί στη ζωή του ατόμου κ στις σχέσεις του η συγκεκριμένη ασθένεια. Ζω όπως πριν σαν να μην συμβαίνει τίποτα που προκαλεί μια ψευδαίσθηση υγείας στους άλλους ή αναγκάζεται να αλλάξει ο τρόπος ζωής μου κάτι που σφραγίζει την ασθένεια στους γύρω μου;
Η προέλευση περιγράφει την αιτία που κάποιος αρρώστησε απ τη συγκεκριμένη ασθένεια. Είναι κάτι κληρονομικό; Κάτι που κολλήσαμε; Κάτι που προκαλέσαμε στον εαυτό μας ή που απλά έτυχε; (Bishop, 1987). Η προέλευση αποτελεί πολύ βασική διάσταση του στιγματισμού στις φυσικές ασθένειες (Crandall, 1994). Οι Weiner κ.ά. (1988) διαπίστωσαν ότι όταν τα στίγματα (π.χ. τύφλωση, έλλειψη στέγης, καρκίνος, παχυσαρκία, επιληψία) θεωρούνται ελέγξιμα, οδηγούν σε μεγαλύτερη θυμό κ απόρριψη από ό, τι όταν θεωρούνται ανεξέλεγκτα. Όταν δηλαδή, ένα άτομο θεωρείται υπεύθυνο για το αποτέλεσμα ενός αρνητικού γεγονότος, οι αντιδράσεις θα περιλαμβάνουν θυμό, απόρριψη, ευθύνη και αποφυγή βοήθειας και επαφής. Κ μάλιστα, η συμπεριφορική αιτιότητα δεν είναι το αν ο καρκινοπαθής π.χ. είναι όντως υπεύθυνος για την εμφάνιση του στίγματος του, αλλά αν θεωρείται υπεύθυνος. Γι αυτό π.χ. οι παχύσαρκοι άνθρωποι ή όσοι πάσχουν από καρκίνο του πνεύμονα, προκαλούν πιο αρνητικές αντιδράσεις διότι θεωρούνται υπεύθυνοι για το κακό που τους βρήκε. (Chapple, Ziebland, & McPherson, 2004) (Eldridge, 2011).
Τέλος, ο κίνδυνος επικεντρώνεται στο πόσο επικίνδυνη είναι η ασθένεια αυτή για τον ίδιο κ τους γύρω του, τόσο πραγματικά (π.χ. φόβος μόλυνσης του περίγυρου ή θανάτου για τον ίδιο τον ασθενή, Rozin, Markwith & Nemeroff, 1992), όσο και συμβολικά (π.χ. μπορεί μια ασθένεια να μην μπορεί να την κολλήσουμε –όχι πραγματικός κίνδυνος- αλλά να φοβόμαστε ότι θα στιγματιστούμε κάνοντας παρέα με κάποιον με μια συγκεκριμένη νόσο. Μιλάμε δηλαδή για την ηθική απόρριψη ενός ατόμου. Pryor, Reeder & McManus , 1991, Pryor, Reeder, Vinacco & Kott, 1989).
Όλοι οι ερευνητές συμφωνούν στο ότι οι προκαταλήψεις έχουν πολλές αρνητικές συνέπειες για το άτομο που διακρίνεται, αυτόν που νοσεί για π.χ. αλλά και για όσους διακρίνουν κ κατ’ επέκταση για όλη την κοινωνία.
Όσοι διακρίνονται: ανεξάρτητα από τον λόγο διάκρισής τους (Swim & Stangor, 1998; Crocker et al., 1998) (Ablon,2002)
-νιώθουν αδικία, απογοήτευση, θυμό, στεναχώρια
-βιώνουν διακρίσεις που οδηγούν σε λιγότερες ευκαιρίες καθώς δεν αντιμετωπίζονται ως ίσοι.
-επηρεάζεται η συμπεριφορά των ίδιων π.χ. αποτραβιούνται, απομονώνονται ή γίνονται επιθετικοί, προκλητικοί.
Οι καρκινοπαθείς συγκεκριμένα, πρέπει να ανταπεξέλθουν σε ένα καθεστώς μόνιμου οίκτου. Κρίνονται αποκλειστικά και μόνο από το γεγονός της ασθένειας αυτό καθεαυτό. Παύουν να είναι άνθρωποι με προσωπικότητα και χαρακτήρα-έχουν απλώς καρκίνο. Η υπενθύμιση αυτή γίνεται με το έντονο κοίταγμα στο κεφάλι που καλύπτεται από μαντήλι, με τις κινήσεις «φιλανθρωπίας» στα όρια της ταπείνωσης, με την αυτόματη όσο και υποκριτική συμπάθεια στο άκουσμα της λέξης «χημειοθεραπεία». (Hoffman, 2005).
Βλέπουμε λοιπόν ότι πλέον οι διακρίσεις είναι συγκαλυμμένες σε σχέση με παλιότερους καιρούς που π.χ. δεν θα τους έδιναν δουλειά ή θα τους απέλυαν, μα δεν παύουν να καθιστούν διακρίσεις με τρομερές συνέπειες καθώς το άτομο εσωτερικεύει το στίγμα και αισθάνεται υποτίμηση, ντροπή και δυσφορία. Εμφανίζει επίσης συμπεριφορές απόσυρσης και απόκρυψης και πολλοί ασθενείς μπορεί να οδηγηθούν σε άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση. Έτσι, εκτός από την ίδια τη νόσο οι ογκολογικοί ασθενείς έχουν να αντιμετωπίσουν το κοινωνικό στίγμα, την προκατάληψη και το φόβο της κοινωνίας. (e.g. Birenbaum, 1970; Crandall & Coleman, 1992; Lefebvre & Munro, 1986; Taylor, Lichtman & Wood, 1984). (Fife & Wright, 2000). Φυσικά εδώ πρέπει να τονίσουμε πως αυτό συμβαίνει σε κάποιους ασθενείς, άλλοι σε αντίθεση, όχι μόνο δεν εσωτερικεύουν το στίγμα μα πεισμώνουν περισσότερο σ αυτό που ξέρουν ότι είναι και κινητοποιούνται κ αναδεικνύονται. Πόσοι π.χ. ιδρύουν συλλόγους κ μάχονται για την ισότητα.
Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι και όσοι διακρίνουν και στιγματίζουν, επηρεάζονται. Γεμίζει η ψυχή τους αρνητισμό, λύπηση, αμηχανία, πικρία, θυμό. Ο αρνητικός εαυτός τους, τους κατακλύζει και πολλές φορές νιώθουν αηδία με τα δικά τους συναισθήματα ή και ντροπή. Μειώνουν τις ευκαιρίες τους για νέες γνωριμίες, εμπειρίες, εξέλιξη. Επηρεάζεται μάλιστα και η συμπεριφορά τους καθώς μπορεί να οδηγηθούν σε διακρίσεις οι ίδιοι ή να γίνουν επιθετικοί κ απόλυτοι.
Κ ας μην ξεχνάμε τα στερεότυπα των ίδιων των ασθενών προς τον περίγυρο. Η προκαταβολική σιγουριά πως θα τους λυπηθούν ή θα προσφέρουν βοήθεια από οίκτο κ όχι επειδή πραγματικά νοιάζονται κ συμπονούν. Η δυσκολία των ίδιων των ασθενών να εμπιστευτούν τις καλές προθέσεις των άλλων ή η διάθεσή τους να ζητούν αυτό που θέλουν.
Πώς μπορούμε να μειώσουμε την προκατάληψη;
Αρχικά, είναι σημαντικό να τονίσουμε πως υπάρχουν τρόποι να ξεφύγουμε από τις προκαταλήψεις μας αρκεί να το θέλουμε.
-Τα στερεότυπά μας μπορούν να αλλάξουν όταν εκτεθούμε σε πληροφορίες που τα διαψεύδουν. Επομένως:
Ενημέρωση, εκπαίδευση, περισσότερες ημερίδες κ συμμετοχή σ αυτές. Μόνο έτσι μπορούν να αντικρουστούν εσφαλμένες αντιλήψεις κ να ενθαρρυνθεί η χρήση θετικών περιστατικών. Να αναφερόμαστε σε ανθρώπους με καρκίνο και να υπογραμμίζουμε ότι ο καρκίνος μπορεί να αντιμετωπιστεί. Να δίνουμε έμφαση στις ικανότητες και όχι στους περιορισμούς των ασθενών μα πάνω απ’όλα να Μιλάμε για τον καρκίνο. Να σπάει ο φαύλος κύκλος της μυστικοπάθειας κ της ντροπής που στιγματίζει από μόνη της. Έτσι, αυτομάτως παύουμε να εξισώνουμε τον ασθενή με ασθένεια του. Πάει να είναι ο καρκινοπαθής αλλά ένας άνθρωπος επαγγελματίας, γονέας, αθλητής που τυγχάνει να πάσχει από καρκίνο το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
-Τα στερεότυπα αλλάζουν όταν ερχόμαστε σε επαφή με άτομα από διάφορες ομάδες. Έτσι μαθαίνουν και μαθαίνουμε από αυτούς, παύουμε να φοβόμαστε και βλέπουμε και τις ομοιότητές μας πέρα από τις διαφορές. Στόχος λοιπόν είναι η Επικοινωνία (Να κάνουμε διάλογο με τους συνανθρώπους μας. Να ρωτάμε, να απαντάμε, να κατανοούμε, να διδάσκουμε, να διδασκόμαστε).
-Φυσικά όλοι μας πρέπει πάντα να λειτουργούμε μέσα σε κοινωνικά και θεσμικά πλαίσια που ενισχύουν την ισότητα κ εδώ έρχεται ο ρόλος της κοινωνίας κ των θεσμών. Π.χ. στην τηλεόραση περισσότεροι ηλικιωμένοι ή ομοφυλόφιλοι ή καρκινοπαθείς.
Άρα λοιπόν, είναι σημαντικό πάντα να θυμόμαστε πως όλοι μας είμαστε διαφορετικοί. Εκεί έγκειται η ομορφιά και η μοναδικότητά μας. Όλοι μας όμως πέρα από την διαφορετικότητά μας είμαστε ίσοι. Θα πρέπει λοιπόν πάντα εμείς ατομικά να αναρωτιόμαστε: Τι μπορούμε να κάνουμε εδώ κ τώρα για να μειώσουμε τη δική μας προκατάληψη;
ΠΗΓΗ:
Απόσπασμα από Ημερίδα ‘Ψυχική υγεία και δικαιώματα στο δρόμο του καρκίνου’. 21.1.18, Σύλλογος ‘ΜΑΖΙ ΣΟΥ’, Καστοριά.
Τι είναι η προκατάληψη; (Hogg & Vaughan, 2010).
Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί ορισμοί. Μερικοί υποστηρίζουν πως προκατάληψη είναι μια αρνητική στάση που υπάρχει απέναντι στα μέλη μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας απλά κ μόνο επειδή τα άτομά της ανήκουν στην ομάδα αυτή. Π.χ. κάποιοι είναι προκατειλημμένοι απέναντι στους γκέι, άλλοι απέναντι στις γυναίκες, άλλοι απέναντι στους οπαδούς του Ολυμπιακού, άλλοι απέναντι σε όσους νοσούν από AIDS (Ταινία Φιλαδέλφεια με τον Tom Hangs) ή από καρκίνο αντίστοιχα. Βλέπουμε πως υπάρχουν πολλές μορφές προκατάληψης:
Η προκατάληψη λόγω ασθένειας είναι αυτή που μας αφορά σήμερα. Μια παραδοσιακή θεώρηση της προκατάληψης (Allport, 1954b), είναι ότι έχει 3εις διαστάσεις:
- τα στερεότυπα= η σκέψη, οι πεποιθήσεις π.χ. όλες οι γυναίκες είναι κακοί οδηγοί ή η αρνητική πεποίθηση ότι τα άτομα με καρκίνο είναι καταθλιπτικά.
- προκατάληψη= ισχυρά συναισθήματα σχετικά με το αντικείμενο της στάσης π.χ. θυμός όταν βλέπουμε γυναίκα οδηγό ή ο φόβος μην με επηρεάσουν αρνητικά καρκινοπαθείς που πιστεύω ότι είναι άτομα καταθλιπτικά.
Πολλές φορές αυτά τα δύο κομμάτια οδηγούν στην 3η διάσταση που είναι
-η διάκριση= δηλαδή μια συμπεριφορά αλλά κ η πρόθεση για συμπεριφορά. π.χ. κορνάρουμε, βρίζουμε μια οδηγό ή αποφεύγω τον καρκινοπαθή ή προσπαθώ να τον αποφύγω.
Θέλω να τονίσω λοιπόν πως η προκατάληψη σε βάρος των καρκινοπαθών αποτελεί απλά μια από τις χιλιάδες μορφές προκατάληψης που υπάρχουν γύρω μας καθημερινά. Και είναι σημαντικό να το δούμε υπό αυτό το πρίσμα διότι όταν βιώνουμε την συγκεκριμένη προκατάληψη νιώθουμε πολύ μόνοι κ χάνουμε τη γενικότερη εικόνα πως τελικά εμείς οι άνθρωποι ψάχνουμε λόγους για να τονίσουμε τη διαφορετικότητά μας.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Μας αρέσει να πονάμε τους συνανθρώπους μας; Όχι. Οι Crocker, Major & Steele, 1998, υποστηρίζουν πως οι άνθρωποι αποκτούν μια σχετικά θετική αίσθηση εαυτού κ της κοινωνικής ταυτότητας τους αν συγκρίνουν τους εαυτούς ή την ομάδα τους με άλλα άτομα ή ομάδες που είναι στιγματισμένα γιατί με αυτόν τον τρόπο δεν κλονίζεται η δική τους εύθραυστη αίσθηση βεβαιότητας για τη ζωή κ της δυνατότητας ελέγχου πάνω της (Hogg, 2000b; Jost & Kramer, 2003).
Ρωτάμε: Τι είναι στη σωματική ασθένεια συγκεκριμένα που προκαλεί το στιγματισμό, τον οίκτο κ την απόρριψη πολλές φορές; Σε κάποιο βαθμό, η ασθένεια αντιπροσωπεύει μια απόκλιση από τον κανόνα ή ένα ιδανικό μας. Ό,τι ζωή σημαίνει υγεία. Έτσι, στιγματίζουμε την απόκλιση, βάζουμε μια ρετσινιά, μια ταμπέλα, όχι για να πονέσουμε τον άλλο αλλά για να μην πονέσουμε εμείς οι ίδιοι, για να νιώσουμε εμείς πιο ασφαλείς καθώς μ αυτόν τον τρόπο είναι σαν να διαχωρίζουμε τον εαυτό μας κ να λέμε ‘ουφ. Εμείς είμαστε υγιείς. Εκείνοι, ‘οι άλλοι’ είναι οι άρρωστοι. (Dovidio,Major,&Crocker,2000; Smith, 2007).
Τι καθορίζει λοιπόν το πότε οι φυσικές «διαφορές» ακόμα κ στην ασθένεια, οδηγούν στην κοινωνική απόρριψη;
Έχουν υπάρξει πολλές μελέτες που συνέκριναν ποικιλία ασθενειών που διαφέρουν σε ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων, πρόγνωσης και σοβαρότητας και να προβλεφθεί κ να κατανοηθεί η απόρριψη κ ο κοινωνικός στιγματισμός (e.g. MacDonald & Hall, 1969; Shears & Jensema, 1969; Tringo, 1970). Οι Jones et αϊ. (1984) επανεξέτασαν πολλές από αυτές τις μελέτες και προσδιόρισαν έξι συγκεκριμένες διαστάσεις σημαντικές για το στίγμα στις ασθένειες: απόκρυψη (concealability), πορεία (course), αναστάτωση (disruptiveness), προέλευση (origin), αισθητική (aisthetics) και κίνδυνος (peril). Η σωματική ασθένεια ποικίλει και στις έξι αυτές διαστάσεις.
Η απόκρυψη είναι ο βαθμός στον οποίο μια ασθένεια φαίνεται ή μπορεί να καλυφθεί. Π.χ. Το AIDS δεν φαίνεται ενώ ο καρκίνος φέρνει πτώση μαλλιών. Ό,τι φαίνεται μας τρομάζει περισσότερο γιατί μας φέρνει αντιμέτωπους με την πραγματικότητα μια ασθένειας έναντι της ανάγκης μας για μια ζωή με υγεία. (Hebl & Mannix, 2003). Αυτή η διάσταση σχετίζεται κ μ αυτή των αισθητικών ιδιοτήτων (aisthetics), που αναφέρεται στον σωματικό αντίκτυπο της ασθένειας. Ορισμένες ασθένειες είναι παραμορφωτικές (μαστεκτομή), ενώ άλλες έχουν μικρή επίδραση στις αισθητικές ιδιότητες (Rosman, 2004; Chapple et al., 2004).
Η πορεία αναφέρεται στη σταθερότητα ή τη μεταβλητότητα της κατάστασης. Είναι κάτι χρόνιο; Κάτι ιάσιμο; Τι πορεία μπορεί να έχει μια ασθένεια; Ανάλογα με την πιθανή πορεία μιας ασθένειας εγείρονται κ αντίστοιχοι φόβοι μας.
Η αναστάτωση αναφέρεται στο βαθμό διαταραχής που προκαλεί στη ζωή του ατόμου κ στις σχέσεις του η συγκεκριμένη ασθένεια. Ζω όπως πριν σαν να μην συμβαίνει τίποτα που προκαλεί μια ψευδαίσθηση υγείας στους άλλους ή αναγκάζεται να αλλάξει ο τρόπος ζωής μου κάτι που σφραγίζει την ασθένεια στους γύρω μου;
Η προέλευση περιγράφει την αιτία που κάποιος αρρώστησε απ τη συγκεκριμένη ασθένεια. Είναι κάτι κληρονομικό; Κάτι που κολλήσαμε; Κάτι που προκαλέσαμε στον εαυτό μας ή που απλά έτυχε; (Bishop, 1987). Η προέλευση αποτελεί πολύ βασική διάσταση του στιγματισμού στις φυσικές ασθένειες (Crandall, 1994). Οι Weiner κ.ά. (1988) διαπίστωσαν ότι όταν τα στίγματα (π.χ. τύφλωση, έλλειψη στέγης, καρκίνος, παχυσαρκία, επιληψία) θεωρούνται ελέγξιμα, οδηγούν σε μεγαλύτερη θυμό κ απόρριψη από ό, τι όταν θεωρούνται ανεξέλεγκτα. Όταν δηλαδή, ένα άτομο θεωρείται υπεύθυνο για το αποτέλεσμα ενός αρνητικού γεγονότος, οι αντιδράσεις θα περιλαμβάνουν θυμό, απόρριψη, ευθύνη και αποφυγή βοήθειας και επαφής. Κ μάλιστα, η συμπεριφορική αιτιότητα δεν είναι το αν ο καρκινοπαθής π.χ. είναι όντως υπεύθυνος για την εμφάνιση του στίγματος του, αλλά αν θεωρείται υπεύθυνος. Γι αυτό π.χ. οι παχύσαρκοι άνθρωποι ή όσοι πάσχουν από καρκίνο του πνεύμονα, προκαλούν πιο αρνητικές αντιδράσεις διότι θεωρούνται υπεύθυνοι για το κακό που τους βρήκε. (Chapple, Ziebland, & McPherson, 2004) (Eldridge, 2011).
Τέλος, ο κίνδυνος επικεντρώνεται στο πόσο επικίνδυνη είναι η ασθένεια αυτή για τον ίδιο κ τους γύρω του, τόσο πραγματικά (π.χ. φόβος μόλυνσης του περίγυρου ή θανάτου για τον ίδιο τον ασθενή, Rozin, Markwith & Nemeroff, 1992), όσο και συμβολικά (π.χ. μπορεί μια ασθένεια να μην μπορεί να την κολλήσουμε –όχι πραγματικός κίνδυνος- αλλά να φοβόμαστε ότι θα στιγματιστούμε κάνοντας παρέα με κάποιον με μια συγκεκριμένη νόσο. Μιλάμε δηλαδή για την ηθική απόρριψη ενός ατόμου. Pryor, Reeder & McManus , 1991, Pryor, Reeder, Vinacco & Kott, 1989).
Όλοι οι ερευνητές συμφωνούν στο ότι οι προκαταλήψεις έχουν πολλές αρνητικές συνέπειες για το άτομο που διακρίνεται, αυτόν που νοσεί για π.χ. αλλά και για όσους διακρίνουν κ κατ’ επέκταση για όλη την κοινωνία.
Όσοι διακρίνονται: ανεξάρτητα από τον λόγο διάκρισής τους (Swim & Stangor, 1998; Crocker et al., 1998) (Ablon,2002)
-νιώθουν αδικία, απογοήτευση, θυμό, στεναχώρια
-βιώνουν διακρίσεις που οδηγούν σε λιγότερες ευκαιρίες καθώς δεν αντιμετωπίζονται ως ίσοι.
-επηρεάζεται η συμπεριφορά των ίδιων π.χ. αποτραβιούνται, απομονώνονται ή γίνονται επιθετικοί, προκλητικοί.
Οι καρκινοπαθείς συγκεκριμένα, πρέπει να ανταπεξέλθουν σε ένα καθεστώς μόνιμου οίκτου. Κρίνονται αποκλειστικά και μόνο από το γεγονός της ασθένειας αυτό καθεαυτό. Παύουν να είναι άνθρωποι με προσωπικότητα και χαρακτήρα-έχουν απλώς καρκίνο. Η υπενθύμιση αυτή γίνεται με το έντονο κοίταγμα στο κεφάλι που καλύπτεται από μαντήλι, με τις κινήσεις «φιλανθρωπίας» στα όρια της ταπείνωσης, με την αυτόματη όσο και υποκριτική συμπάθεια στο άκουσμα της λέξης «χημειοθεραπεία». (Hoffman, 2005).
Βλέπουμε λοιπόν ότι πλέον οι διακρίσεις είναι συγκαλυμμένες σε σχέση με παλιότερους καιρούς που π.χ. δεν θα τους έδιναν δουλειά ή θα τους απέλυαν, μα δεν παύουν να καθιστούν διακρίσεις με τρομερές συνέπειες καθώς το άτομο εσωτερικεύει το στίγμα και αισθάνεται υποτίμηση, ντροπή και δυσφορία. Εμφανίζει επίσης συμπεριφορές απόσυρσης και απόκρυψης και πολλοί ασθενείς μπορεί να οδηγηθούν σε άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση. Έτσι, εκτός από την ίδια τη νόσο οι ογκολογικοί ασθενείς έχουν να αντιμετωπίσουν το κοινωνικό στίγμα, την προκατάληψη και το φόβο της κοινωνίας. (e.g. Birenbaum, 1970; Crandall & Coleman, 1992; Lefebvre & Munro, 1986; Taylor, Lichtman & Wood, 1984). (Fife & Wright, 2000). Φυσικά εδώ πρέπει να τονίσουμε πως αυτό συμβαίνει σε κάποιους ασθενείς, άλλοι σε αντίθεση, όχι μόνο δεν εσωτερικεύουν το στίγμα μα πεισμώνουν περισσότερο σ αυτό που ξέρουν ότι είναι και κινητοποιούνται κ αναδεικνύονται. Πόσοι π.χ. ιδρύουν συλλόγους κ μάχονται για την ισότητα.
Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι και όσοι διακρίνουν και στιγματίζουν, επηρεάζονται. Γεμίζει η ψυχή τους αρνητισμό, λύπηση, αμηχανία, πικρία, θυμό. Ο αρνητικός εαυτός τους, τους κατακλύζει και πολλές φορές νιώθουν αηδία με τα δικά τους συναισθήματα ή και ντροπή. Μειώνουν τις ευκαιρίες τους για νέες γνωριμίες, εμπειρίες, εξέλιξη. Επηρεάζεται μάλιστα και η συμπεριφορά τους καθώς μπορεί να οδηγηθούν σε διακρίσεις οι ίδιοι ή να γίνουν επιθετικοί κ απόλυτοι.
Κ ας μην ξεχνάμε τα στερεότυπα των ίδιων των ασθενών προς τον περίγυρο. Η προκαταβολική σιγουριά πως θα τους λυπηθούν ή θα προσφέρουν βοήθεια από οίκτο κ όχι επειδή πραγματικά νοιάζονται κ συμπονούν. Η δυσκολία των ίδιων των ασθενών να εμπιστευτούν τις καλές προθέσεις των άλλων ή η διάθεσή τους να ζητούν αυτό που θέλουν.
Πώς μπορούμε να μειώσουμε την προκατάληψη;
Αρχικά, είναι σημαντικό να τονίσουμε πως υπάρχουν τρόποι να ξεφύγουμε από τις προκαταλήψεις μας αρκεί να το θέλουμε.
-Τα στερεότυπά μας μπορούν να αλλάξουν όταν εκτεθούμε σε πληροφορίες που τα διαψεύδουν. Επομένως:
Ενημέρωση, εκπαίδευση, περισσότερες ημερίδες κ συμμετοχή σ αυτές. Μόνο έτσι μπορούν να αντικρουστούν εσφαλμένες αντιλήψεις κ να ενθαρρυνθεί η χρήση θετικών περιστατικών. Να αναφερόμαστε σε ανθρώπους με καρκίνο και να υπογραμμίζουμε ότι ο καρκίνος μπορεί να αντιμετωπιστεί. Να δίνουμε έμφαση στις ικανότητες και όχι στους περιορισμούς των ασθενών μα πάνω απ’όλα να Μιλάμε για τον καρκίνο. Να σπάει ο φαύλος κύκλος της μυστικοπάθειας κ της ντροπής που στιγματίζει από μόνη της. Έτσι, αυτομάτως παύουμε να εξισώνουμε τον ασθενή με ασθένεια του. Πάει να είναι ο καρκινοπαθής αλλά ένας άνθρωπος επαγγελματίας, γονέας, αθλητής που τυγχάνει να πάσχει από καρκίνο το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
-Τα στερεότυπα αλλάζουν όταν ερχόμαστε σε επαφή με άτομα από διάφορες ομάδες. Έτσι μαθαίνουν και μαθαίνουμε από αυτούς, παύουμε να φοβόμαστε και βλέπουμε και τις ομοιότητές μας πέρα από τις διαφορές. Στόχος λοιπόν είναι η Επικοινωνία (Να κάνουμε διάλογο με τους συνανθρώπους μας. Να ρωτάμε, να απαντάμε, να κατανοούμε, να διδάσκουμε, να διδασκόμαστε).
-Φυσικά όλοι μας πρέπει πάντα να λειτουργούμε μέσα σε κοινωνικά και θεσμικά πλαίσια που ενισχύουν την ισότητα κ εδώ έρχεται ο ρόλος της κοινωνίας κ των θεσμών. Π.χ. στην τηλεόραση περισσότεροι ηλικιωμένοι ή ομοφυλόφιλοι ή καρκινοπαθείς.
Άρα λοιπόν, είναι σημαντικό πάντα να θυμόμαστε πως όλοι μας είμαστε διαφορετικοί. Εκεί έγκειται η ομορφιά και η μοναδικότητά μας. Όλοι μας όμως πέρα από την διαφορετικότητά μας είμαστε ίσοι. Θα πρέπει λοιπόν πάντα εμείς ατομικά να αναρωτιόμαστε: Τι μπορούμε να κάνουμε εδώ κ τώρα για να μειώσουμε τη δική μας προκατάληψη;
ΠΗΓΗ:
Απόσπασμα από Ημερίδα ‘Ψυχική υγεία και δικαιώματα στο δρόμο του καρκίνου’. 21.1.18, Σύλλογος ‘ΜΑΖΙ ΣΟΥ’, Καστοριά.
No comments:
Post a Comment